پوش‌باتن یا شاسی فرمان جز اجزای اصلی تابلوهای برق و پروژه‌های صنعتی هستند. شاسی‌های فرمان کارشان راه‌اندازی یک فرایند، متوقف کردن آن یا محافظت از آن است.
در‌واقع پوش‌باتن یا شاسی فرمان در بخش فرمان استفاده می‌شود و به‌وسیله آن می‌توان برخی از اعمال را در تمام پروژه کنترل کرد. کلیدهای فرمان یا شاسی فرمان در تمام تابلوهای برق صنعتی وجود دارند. این قطعات انواع متنوعی دارند و با سازوکار مختلف تولید می‌شوند. به‌طوری‌که از نظر متریال ساخت، رنگ، ساختار و… تنوع زیادی در این قطعات وجود دارد.
شاسی فرمان چیست؟
پوش‌باتن یا شاسی فرمان یک کلید الکترومکانیکال است که کارش اتصال یا قطع یک ارتباط در مدار فرمان است. به کمک قطعه پوش‌باتن می‌توان یک سیگنال را برای مدار PLC ارسال کرد یا باعث قطع یک جریان برق در یک مدار شد. همچنین می‌توان برای حفاظت برق از بخشی از تابلو، از این قطعه استفاده کرد. در تابلوهای برق صنعتی می‌توان از دو کلید قطع و وصل جدا استفاده کرد یا اینکه از پوش‌باتن به‌عنوان ترکیب هر دو کلید قطع و وصل بهره گرفت.
در‌حقیقت شاسی فرمان طوری ساخته می‌شود که به‌سادگی با یک انگشت بتوان آن را کنترل کرد؛ بنابراین اندازه و طراحی دکمه روی شاسی متناسب با ساختار انگشت است. بدنه این کلیدها معمولا از فلز یا پلاستیک ساخته شده است و داری یک سرپوش با اشکال هندسی مربع یا دایره است.
انواع شاسی فرمان
پوش‌باتن‌ها در انواع متنوعی تولید و روانه بازار می‌شوند. این قطعات را می‌توان از نقطه نظرات متنوع مانند رنگ، ساختار، جنس بدنه دسته‌بندی کرد. در ادامه انواع کتگوری‌های شاسی‌های فرمان را بررسی می‌کنیم.
دسته‌بندی شاسی فرمان از نظر کارایی
شاسی‌های فرمان از نظر کارایی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- شاسی فرمان استارت: شستی استارت بعد از فشرده شدن، یک اتصال را برقرار می‌کند. این کلید در حالت باز ساخته می‌شود تا در صورت نیاز آن را فشار داده و یک جریان برقرار شود. رنگ این کلید معمولا سبز یا مشکی است.
- شستی استوپ: این کلید کارش قطع جریانی است که از پیش برقرار شده است. شاسی‌های فرمان استوپ، معمولا در رنگ قرمز ساخته می‌شود. کلید استوپ به‌صورت عادی بسته است و درصورتی‌که فشار دست روی آن اعمال شود، باز می‌شود. با برداشتن فشار، فنر به کار رفته در شاسی، دوباره کنتاکت را به حالت بسته برمی‌گرداند.
- شاسی دوبل استارت / استوپ: شاسی استارت یا استوپ ترکیبی از دکمه‌های استارت و استوپ است. این کلید به‌صورت مرکب ساخته می‌شود و دارای 5 تیغه است. از این 5 تیغه، سه تای آن‌ها برای استارت و دو تیغه دیگری برای استوپ به کار می‌روند.
انواع پوش‌باتن از نظر شکل سری
معمولا پوش‌باتن‌ها را به‌صورت دایره‌ای یا مربعی می‌سازند. ابعاد سری‌های پوش‌باتن‌ها به‌صورت استاندارد تعیین می‌شود و همه کمپانی‌ها این سری‌ها را در ابعاد یکسان تولید می‌کنند. بسیاری از کمپانی‌ها هنوز شاسی‌های فرمان خود را مشابه برند اشنایدر الکترونیک یا تله مکانیک سابق تولید می‌کنند. به همین دلیل به این قطعات در بازار، پوش‌باتن طرح اشنایدر هم گفته می‌شود.
انواع پوش‌باتن از نظر ساخت
شاسی‌های فرمان به نسبت محل استفاده از متریال مختلفی تولید می‌شوند. از نظر متریال ساخت، شاسی‌های فرمان به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند. دقت کنید که کنتاکت‌ها در تمام سه دسته، از پلاستیک ساخته می‌شود.
- پوش‌باتن‌های پلاستیک نسوز
- پوش‌باتن فلزی مقاوم
- پوش‌باتن باکالیت مقاوم
انواع پوش‌باتن از نظر کارکرد
احتمالا بیشترین پوش‌باتن‌هایی که دیده‌اید، به‌صورت فشاری بوده‌اند. اما همه آن‌ها به این شکل ساخته نشده‌اند. بلکه پوش‌باتن‌ها از نظر عملیاتی در حالت‌های مختلف ساخته می‌شوند.
- پوش‌باتن فشاری: پوش‌باتن فشاری طوری ساخته می‌شود که در صورت فشار دست، وضعیت پوش‌باتن تغییر می‌کند و بعد از برداشتن فشار، کنتاکت‌ها به حالت اولیه برمی‌گردند.
- پوش‌باتن گردان: در این پوش‌باتن برای تغییر وضعیت کنتاکت‌ها باید شستی را به طرف راست یا چپ بچرخانید. این پوش‌باتن‌ها به‌صورت دو طرفه (0-1-2) یا یک طرفه (0-1) ساخته می‌شوند.
- پوش‌باتن‌های ثابت: در این مدل با فشار دادن سطح شستی، کنتاکت‌ها تغییر وضعیت می‌دهند و در صورت برداشتن فشار، کنتاکت‌ها به شکل اولیه برنمی‌گردند. برای اینکه کنتاکت‌ها به حالت اولیه برگردند، لازم است که دوباره شستی فشار داده شود.
- پوش‌باتن فشار و کشش: در این مدل از پوش‌باتن‌ها، کنتاکت‌های آن با فشار شستی، تغییر حالت می‌دهند. با بیرون کشیدن سری، کنتاکت‌ها به حالت اولیه خود برمی‌گردند.
- پوش‌باتن گردان: در این شاسی، با فشار دادن سطح شستی کنتاکت‌ها تغییر حالت می‌دهند. برای برگشت به حالت اولیه، باید سری پوش باتن را در جهت عقربه‌های ساعت چرخاند.
- پوش‌باتن‌های کلیددار: در مواردی که راه‌اندازی دستگاه از حساسیت بالایی برخوردار باشند و لازم باشد که شاسی قفل شود، از این پوش‌باتن استفاده می‌شود. کارکرد شاسی‌های فرمان قفل‌دار می‌تواند مانند 5 مورد دیگر باشد، اما روی شاسی یک قفل و کلید قرار می‌گیرد.
دسته‌بندی پوش‌باتن‌ها از نظر رنگ
تولیدکننده‌ها معمولا برای شناسایی و جداسازی شاسی‌های فرمان از کدهای رنگی استفاده می‌کنند:
- قرمز: این رنگ معمولا برای شاسی‌های فرمان استوپ و متوقف‌کننده استفاده می‌شود.
- مشکی: این رنگ برای پوش‌باتن‌های متصل‌کننده، قطع‌کننده یا ارسال‌کننده سیگنال استفاده می‌شود.
- بز: این رنگ برای پوش‌باتن‌های استارت کاربرد دارد.
- زرد: رنگ زرد نشان‌دهنده اتصال یک جریان غیر‌عادی است. این رنگ معمولا به عنوان کد هشداردهنده شناخته می‌شود و پیام احتیاط را مخابره می‌کند.
- آبی و سفید: این رنگ برای راه‌اندازی پروژه در بخش‌های مختلف به کار می‌رود.
کاربردهای شاسی فرمان
شاسی‌های فرمان در کاربردهای صنعتی به‌عنوان یک رابط مکانیکی کار می‌کنند. به‌این‌ترتیب که با فشاردادن یک دکمه، دکمه دیگر آزاد می‌شود.
در این روش با فشردن یک دکمه توقف، یک دکمه شروع آزاد می‌شود. بیشترین کاربردهای شاسی‌های فرمان در موارد صنعتی است. در محیط‌های تجاری، صنعتی، کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و… از این قطعه استفاده می‌شود. تولیدکننده‌ها معمولا از رنگ‌بندی برای نشان دادن عملکرد پوش‌باتن‌ها استفاده می‌کنند.
سخن آخر
شاسی‌های فرمان به‌عنوان یکی از قطعات رایج در سازه‌های مختلف در انواع گوناگون مانند شاسی کلیددار، شاسی گردان، شاسی فشاری، شاسی ثابت، شاسی فشار و کشش و شاسی ثابت ساخته می‌شود. این کلیدها کارکردهای زیادی دارند و معمولا از آن‌ها برای باز و بسته کردن یک مدار و قطع و وصل کردن جریان استفاده می‌کنند. در‌نهایت با معرفی انواع شاسی فرمان، متقاضی به نسبت نیاز می‌تواند هر‌کدام از این قطعات را انتخاب کند.
سوالات متداول
- آیا کدهای رنگ در تمام پوش‌باتن‌ها یکسان است؟
قانون مشخصی در این خصوص وجود ندارد و هر کمپانی می‌تواند کدهای رنگی مخصوص به خودش را داشته باشد. اما بیشتر تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند از کدهای رنگی رایج و شناخته‌شده استفاده کنند.
- آیا پوش‌باتن‌های نسوز برای استفاده در زیر شعله مناسب هستند؟
خیر؛ این قطعات معمولا دوام بیشتری در برابر گرما دارند اما شعله و آتش باعث ذوب آن‌ها می‌شود.
