کنتاکتور یک کلید الکترومغناطیسی است که برای قطع و وصل کردن مدارهای الکتریکی با توان بالا مورد‌استفاده قرار می‌گیرد. همچنین کنتاکتور توسط یک مدار کنترل که سطح انرژی کمتری دارد، فعال و غیرفعال می‌شود.
کنتاکتورها (contactor) به تنهایی قابلیت محافظت در‌مقابل جریان‌های بیش از حد و اتصالات کوتاه را ندارند. برای این منظور، لازم است تا آن‌ها را در‌کنار وسایل حفاظتی دیگری هم‌چون فیوزها و رله‌ها به کار گیریم. درعین‌حال کنتاکتورها بر‌اساس اندازه، جنس، تعداد و نوع کنتاکت‌ها، نوع بوبین، نوع کاربرد و دیگر مشخصات با یکدیگر تفاوت دارند.
ساختار کنتاکتور
یک کنتاکتور از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
- بوبین یا الکترومغناطیس: بوبین یک سیم پیچ روی یک هسته آهنی است که با عبور جریان از آن، یک میدان مغناطیسی تولید می‌کند. این میدان مغناطیسی باعث می‌شود که قسمت متحرک بوبین یا آرمیچر حرکت کرده و کنتاکت‌ها را وصل یا قطع کند.
- محفظه یا قاب: محفظه یک بدنه عایق است که برای محافظت از قسمت‌های داخلی کنتاکتور از جمله بوبین و کنتاکت‌ها در برابر گرد و غبار، رطوبت، شرایط جوی، خطر انفجار و تماس مستقیم با برق استفاده می‌شود. محفظه معمولاً از پلاستیک، نایلون، سرامیک یا باکالیت ساخته‌شده و دارای یک درب قابل باز‌شدن است که امکان دسترسی به کنتاکت‌ها را فراهم می‌کند.
- کنتاکت‌ها: کنتاکت‌ها قسمت‌هایی هستند که جریان بار را از طریق خود عبور می‌دهند و با حرکت آرمیچر وصل یا قطع می‌شوند. کنتاکت‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- کنتاکت‌های قدرت
- کنتاکت‌های کمکی
- فنر کنتاکت
کنتاکتور قدرت
نحوه عملکرد کنتاکتور
وقتی‌که جریان کنترلی از طریق بوبین کنتاکتور عبور می‌کند، یک میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود که باعث خواهد شد آرمیچر به سمت هسته بوبین جذب شود. این حرکت سبب خواهد شد که کنتاکت‌های قدرت که در حالت اولیه باز هستند، بسته شوند و جریان قدرت را به بار متصل کنند. همچنین کنتاکت‌های کمکی که در حالت اولیه بسته هستند، باز می‌شوند و مدارهای کنترلی را قطع می‌کنند.
برای مثال، یک کنتاکت کمکی می‌تواند برای نشان دادن وضعیت روشن یا خاموش بودن بار یا برای حفاظت در برابر جریان اضافه استفاده شود. وقتی که جریان کنترلی از بوبین قطع می‌شود، میدان مغناطیسی نیز از بین می‌رود و فنر کنتاکت، آرمیچر را به حالت اولیه برمی‌گرداند.
این امر باعث می‌شود که کنتاکت‌های قدرت که در حالت فعال، بسته هستند؛ باز شوند و جریان قدرت را از بار قطع کنند. همچنین کنتاکت‌های کمکی که در حالت فعال باز هستند، بسته می‌شوند و مدارهای کنترلی را وصل می‌کنند.
کاربرد کنتاکتور
کنتاکتورها در صنعت، ساختمان، خودرو، راه‌آهن، تلفن و دیگر زمینه‌های الکتریکی کاربرد دارند. برخی از کاربردهای رایج کنتاکتورها عبارت‌اند از:
- راه‌اندازی موتورها: کنتاکتورها برای کنترل روشن و خاموش شدن موتورهای الکتریکی با توان بالا استفاده می‌شوند. همچنین کنتاکتورها می‌توانند برای راه‌اندازی موتورها با ولتاژها و جریان‌های مختلف طراحی شوند و برای کنترل جهت چرخش، سرعت و ترمز موتورها نیز مورد‌استفاده قرار گیرند.
- ترانسفورماتورها: کنتاکتورها برای کنترل روشن و خاموش شدن ترانسفورماتورهای الکتریکی با توان بالا استفاده می‌شوند. همچنین کنتاکتورها برای کنترل ولتاژ و جریان خروجی و حفاظت در برابر جریان اضافه و اتصال کوتاه ترانسفورماتورها نیز مناسب هستند.
- خازن‌ها: کنتاکتورها برای کنترل روشن و خاموش شدن خازن‌های الکتریکی با توان بالا و همچنین حفاظت در برابر جریان اضافه و اتصال کوتاه خازن‌ها استفاده می‌شوند.
- تجهیزات روشنایی: contactor برای کنترل روشن و خاموش شدن تجهیزات روشنایی الکتریکی با توان بالا استفاده می‌شوند. همچنین کنتاکتورها می‌توانند برای کنترل شدت و رنگ نور و حفاظت در برابر جریان اضافه و اتصال کوتاه این تجهیزات نیز مورد‌استفاده قرار گیرند.
کلام آخر
کنتاکتور، کلیدی الکترومغناطیسی است که در مدارات الکتریکی با قدرت بالا به کار می‌رود. این دستگاه از سه جزء اصلی یعنی بوبین، بدنه و کنتاکت‌ها ساخته‌شده و توسط مدار کنترلی، فعال یا غیرفعال می‌شود. کنتاکتورها در بخش‌های مختلفی هم‌چون خودروسازی، راه‌آهن و مخابرات کاربرد دارند و در راه‌اندازی موتورها، ترانسفورماتورها، خازن‌ها، سیستم‌های روشنایی و سایر تجهیزات الکتریکی به کار می‌روند.
همچنین کنتاکتورها مزایایی نظیر قابلیت کنترل از دور، دقت و سرعت بالا در کنترل، توانایی مدیریت چندین مدار با یک دستگاه و تطبیق‌پذیری با ولتاژها و جریان‌های متفاوت را دارند.
سوالات متداول
- چگونه می‌توان کنتاکتور را نصب و تنظیم کرد؟
برای نصب و تنظیم کنتاکتور، باید از رعایت اصول ایمنی و استانداردهای مربوطه اطمینان حاصل کنید. سپس باید کنتاکتور را روی یک تابلو یا یک قاب عایق و محکم قرار دهید و با استفاده از پیچ‌ها یا قفل‌ها آن را ثابت کنید. سپس باید سیم‌های مدار کنترل و مدار قدرت را به سرهای مشخص شده کنتاکتور متصل کنید و از اتصال صحیح آن‌ها اطمینان حاصل نمایید. در‌نهایت باید کنتاکتور را با استفاده از یک ولت‌متر و یک آمپرمتر تست کنید و از عملکرد صحیح آن مطمئن شوید.
- چه عواملی باعث خرابی کنتاکتور می‌شوند؟
عواملی هم‌چون جریان اضافه، ولتاژ نامناسب، رطوبت و گرد و غبار و همچنین ارتعاشات و ضربه‌ها باعث خرابی کنتاکتور می‌شوند
